Elke zomer gingen de kinderen van Asterdorp naar ‘de vakantieschool’. Meerdere dames van middelbare leeftijd vertelden in 1983 over hun ervaringen in de vakantieschool. Ze genoten nog na, die vakantieschool had blijkbaar diepe indruk gemaakt. Het duurde even voordat wij (de interviews deed ik toen samen met Antje Dijk, die later afstudeerde op dit onderwerp) doorhadden waar die vakantieschool zich precies bevond. Wat bleek: Lees verder Herkenningsteken
Categorie: 1940-1945
Gemeentelijke schraapzucht –2–
Double billing, zo noemen Amerikaanse advocaten het. In Nederland snoeven consultants op de vrijmibo over ‘schrijven met een vork’. De gemeente Amsterdam had er geen aparte woorden voor maar deed het ook: in de oorlog werden de kosten voor de Jodengetto’s meerdere keren in rekening gebracht. In hoofdstuk 11 van Asterdorp staat het uitgebreid beschreven, en wordt ook gepoogd te verklaren hoe het mogelijk is dat de Amsterdamse ambtenaren zo amoreel handelden.
Hoe zat het ook alweer? In Asterdorp en de Transvaalbuurt bracht de Gemeentelijke Woningdienst de Joden die verplicht werden daar te gaan wonen, de commerciële huur in rekening. Voor Asterdorp waren de extra huurinkomsten Lees verder Gemeentelijke schraapzucht –2–
Gemeentelijke schraapzucht –1–
In hoofdstuk 11 van Asterdorp staat het kort samengevat: huren van veel gemeentewoningen in de Transvaalbuurt werden eind 1942 door de Woningdienst met circa 25% verhoogd zodra Joden er op last van de Duitse bezetter moesten wonen. De Asterdorpvariant noemde ik dit omdat de Woningdienst dezelfde truc eerder had toegepast bij de 132 huisjes van Asterdorp. Die truc had als doel de jaarlijkse financiële bijdrage van het rijk te kunnen blijven innen. Het rijk had namelijk het land aan scheefwonen en met zo’n hogere huur zou dat zich niet meer voordoen. Maar in hoeveel van de 1800 gemeentewoningen in de Transvaalbuurt moesten Joden daadwerkelijk zo’n extra hoge huur betalen? Lees verder Gemeentelijke schraapzucht –1–
De trap van de President Brandstraat 40
De Transvaalbuurt van Amsterdam was van de zomer van 1942 tot het najaar van 1943 een Joods getto: alle leegkomende woningen werden verhuurd aan Joden die de bezetter had aangewezen. Maar er woonden van oudsher ook niet-Joden in de buurt. Cor Eerdhuijzen bijvoorbeeld. In 1931 huurde Eerdhuijzen, toen 32 jaar oud en net getrouwd, van de Woningdienst de derde verdieping van de President Brandstraat 40. Een mooie nieuwbouwwoning in een uitbreidingswijk, Cor zal er gelukkig mee zijn geweest. De trap deelde hij met twee andere jonge stellen. Op één hoog woonde Lees verder De trap van de President Brandstraat 40
Het vergeten gebaar
Op bevrijdingsdag ging in het Amsterdamse Filminstituut Eye de documentaire ‘Het vergeten getto’ van Saskia van den Heuvel in première. De documentaire verbeeldt sereen het verhaal van het getto via de vertellingen van overlevenden. De aanwezigheid van enkele overlevenden in de zaal (ik zag Barbara Meeter, ik sprak nog even met Loes Fransman, zag de zoon van Simon Waterman en daar was ook de broze Meijer Keizer, overgevlogen uit Israël) gaf de voorstelling Lees verder Het vergeten gebaar
Vlug Veilig Voordelig
Deze pagina’s uit Het Joodsche Weekblad had ik geüpload omdat Asterdorp erin voorkomt. Maar het zijn juist de andere advertenties die op een ijskoude manier het grote verhaal vertellen. Het was voorjaar 1943, Lees verder Vlug Veilig Voordelig
‘Mister Amsterdam’
Zo werd hij door zijn Amerikaanse vrienden genoemd. Na de oorlog presenteerde mr. P.J. (Pieter) Mijksenaar (hoofd van de afdeling Pers, Propaganda en Vreemdelingenverkeer) Amsterdam wereldwijd als een moderne en aantrekkelijke stad. Hij was bescheiden en aimabel, sympathiek en populair. Geen vijand te bekennen. Bij zijn pensionering in 1966 pakte Amsterdam flink uit: met een Rolls Royce werd hij naar het RAI-Congrescentrum gereden waar 1500 mensen zijn afscheid bijwoonden. Guus Oster trad op, Opland had een speciale tekening voor hem gemaakt, Alexander Pola had een tekst geschreven, toutes Amsterdam zwaaide mister Amsterdam uit. Jaren later werd in het stadhuis een zaal naar hem genoemd. Lees verder ‘Mister Amsterdam’
Scheefwonen in het getto? Asterdorp
… of niet. En in dat geval zou de gemeente het jaarlijkse rijksvoorschot van 4.800 gulden mis kunnen lopen. Daarover maakte J. Flipse, directeur van de Gemeentelijke Woningdienst, zich zorgen. Bovenstaand fragment is afkomstig uit een brief die hij op 19 maart 1942 schreef aan zijn wethouder.
Op 9 mei 1942 (onderste brief) was de oplossing voor dit dilemma gevonden: de huren werden flink verhoogd (plus 25%) waardoor de kans op scheefwonen verwaarloosbaar klein was geworden. De Duitsers (bij monde van Wörlein, de rechterhand van Aus der Fünten) maakte het niet uit. Als de Joodse gezinnen die zij aanwezen maar direct werden geconcentreerd in Asterdorp en korte tijd later in de veel grotere Transvaalbuurt. Lees meer hierover in Asterdorp, hoofdstuk 11.
Scheefwonen in het getto? Transvaalbuurt
Toen in opdracht van de Duitsers in de Transvaalbuurt Joodse gezinnen moesten worden geplaatst die misschien teveel verdienden, dreigde Amsterdam ook hier de subsidie van het Rijk te verspelen. Net als eerder voor Asterdorp, meldde Flipse zijn zorgen hierover aan de wethouder (bovenste brief).
Op 29 september 1942 (onderste brief) meldde hij dat de dreiging was afgewend: de huren in de Transvaalbuurt werden voor de meeste Joden verhoogd naar een marktconform niveau. Lees meer hierover in Asterdorp, hoofdstuk 11.
Nico Swaager
De foto op de omslag van het boek is gemaakt door Nico Swaager. Net als de foto’s in het boek van de straatjes, de melkboer en de poort, allemaal van de hand van Nico Swaager. Duizenden foto’s zijn er van Nico Swaager (kijk maar op www.beeldbank.amsterdam.nl) maar nooit staat hij erop. Nico Swaager (1910-1983) is van voor de selfie. Midden in de jaren twintig van de vorige eeuw solliciteerde hij bij de Gemeentelijke Woningdienst op de vacature ‘dienstfotograaf’. In een korte broek verscheen hij op gesprek maar directeur Keppler had daar geen probleem mee. Aangenomen! Hij raakte op zijn werk al snel bevriend met Arthur Rikkert, hoofd statistiek van de Woningdienst en verwoed amateurfotograaf. Misschien was Rikkert een beetje jaloers op Nico. Van je hobby je beroep maken, dat was hem immers niet gelukt. In de oorlog raakte Arthur Rikkert betrokken bij het verzet, hij maakte zelf ook foto’s die hij doorspeelde aan de geallieerden. Maar nog veiliger was het Nico in te schakelen: niemand keek er immers vreemd van op wanneer de dienstfotograaf zijn apparatuur opstelde.